Eleştiri AhlakıEleştiri; hem sorun hem de çözüm olan, hem geliştiren hem tökezleten, hem ağlatan hem güldüren, hem değer kazandıran hem de kaybettiren bir ifade biçimidir. İki zıt kutba hizmet içinde kullanılan eleştiri, adabına uygun yapıldığında hem yapılan hem de yapan kişi için bir artı değer, bir kazanım haline dönüşür.
Nasılki bir insana ahlaklı diyebilmek için bir takım vasıfları taşıması gerekiyorsa; benzer şekilde eleştirinin de ahlaklı olması için sahip olması gereken özellikler vardır. Bu özelliklere sahip eleştiri ibadet niteliğindedir. Çirkin olanı düzetme ve iyi olana yönlendirme gayreti ibadetin ta kendisidir.
İyi niyet taşıyan eleştiri
İyi niyet taşıyan her söz, her davranış hem sahibine hem de muhatabına katkı sağlayan bir manevi güçtür. Bu desteği alarak eleştiride bulunulduğunda karşı tarafın, savunmaya geçme, duymazdan gelme, kızıp öfkelenme, tartışmaya girme gibi tavırlarının en aza indirgenmesi sağlanmış olur. Sözlerinizin iyi niyet taşıdığından emin olan kişi, sizinle tartışmak yerine dinlemeyi, savunma yapmak yerine analiz etmeyi, kızıp öfkelenmek yerine belki teşekkür etmeyi tercih edecektir. İyi niyetin, olumsuzluğun yerine olumlu olanı, zararlının yerine yararlı olanı, bozanın yerine inşayı, yok etmenin yerine yaşatmayı, nefretin yerine sevgiyi yeşertecek etkiyi taşıması, Yaratıcı nın insanlığa olan nimetidir ve her nimette olduğu gibi bunun da değerini bilmek, istifade etmek ve şükrünü yapmak insanoğlunun sorumluluğudur. O halde eleştirmeden önce mutlaka eleştirinizin iyi niyetini tespit edin ki, yıkıcı değil yapıcı, zararlı değil yararlı, öfkelendiren değil gülümseten eleştiri olsun.
Kişiliği koruyan eleştiri
Eleştirinin hedef tespitini yaparken çok dikkatli olmak gerekir. Kişiliğin korunması esastır. Bu anlamda eleştiriniz kişiliğe değil, davranışlara yönelik olmalıdır.İnsan değerli ve onurlu bir varlıktır. Yaratıcının verdiği bu değeri yok saymak, muhatabını değersizleştirmek veya değersizmiş gibi konuşmak insanın haddini aşmasıdır. Bu nedenle kişiliğin korunmasına dikkat etmek esastır.
Misal; değerli bir vazonuz olsun. İçindeki solmuş çiçekleri atmak isterken odağınızı çiçeklere çevirir ve vazonun kırılmamasına özen gösterirsiniz değil miSolmuş çiçekleri atmak için odağını vazoya çevirip vazoyu kıran ve sonra da solgun çiçeklerden kurtulduğunu sanan insanı durumu ne kadar garip ise muhatabbını eleştirirken kişiliğine yönelen ve kişiliğini incittikten sonra olumlu değişiklikler bekleyen kişinin durumu daha da garip ve hazindir.
Eleştiri kişilik kazandırmak için yapılıyorsa yapılmalı, yok eğer muhatabınızın kişiliğini bozuyorsa; kişiliksizliğe sebep olan bir tavrın vebalini üstlenmeye kararlı mısınız
Alternatif çözüm üreten eleştiri
Eleştiriniz sadece duruma ilişkin değerlendirme yapmakla sınırlı ise, sıradan, basit, kısır bir eleştiridir. Belki sadece muhatabınızı düşündürmeye yeter. Kaliteli bir eleştiri muhatabını düşündürmekle yetinmez, onun çözüm üretirmesine, sorunun tamamen giderilmesine, mevcut durumun daha iyisine yönelik seçenekler oluşturur. Eleştirenin çözüm alternatiflerinde sorumluluk alması gerekiyorsa bu sorumluluğu üstlenmeye de hazır olduğunu ifade etmesi önemlidir. Bu durum eleştirideki samimiyet ve iyi niyetin ispatı olur.
İlkelere yakınlaştıran eleştiri
Yapılan eleştirinin hedefi doğru tespit edilmezse taraflı amaçlara hizmet eder. Yaptığınız eleştiri muhatabınızı ilkeli olmaya yöneltiyorsa yararlı, değilse kayırıcıdır.
Kendi doğrularınıza uydurmak için, örf adet için, toplumun genel yargıları için, v.b. yapılan eleştiri; muhataba, kişiliğine, değerlerine, önceliklerine olumsuz müdahaledir. Allah bize; insana dair, yaşama dair, hak hukuka dair ilkeleri bildirmiştir. Eleştiri muhatabını bu ilkelere yakınlaştırıyorsa, kişiye ilke kazandırıyorsa, amacına hizmet ediyor demektir. Aksi takdirde bir başkasını kendi doğrularımıza göre değerlendirmek eleştiri değil taraflı yargı olur.
Esnek ifadeler içeren eleştiri
Eleştiri yaparken kullanılan ifade biçimi vermek istediğiniz mesajın doğru adrese ulaşmasını sağlayan veya sağlamayan en önemli etkendir.Olumsuz, yargılayan, küçümseyen, alaycı ifadeler muhatabın mesajı algılamasından çok ifadelere takılıp; cevaplandırma, savunma yapma gayreti ile cevap bulur. Bu mesajın ne gönderene ne de alana hiçbir faydası olmamış bilakis iletişimde soruna neden olmuştur.Niyetiniz iyi, amacınız ilkeyi hatırlatmak olsa dahi; kulladığınız uslubun olumsuzluğu nedeni ile davranışınız amacınıza hizmet etmemiştir.O halde ifadelendirirken neye dikkat edeceğizModel insan peygamber(a.s.) rahatsız edici bir durumla karşılaştığında muhatabını sen dili ile uyarmamış hatta bazı meselelerde ben dili ile olaya müdahale etmiştir. Sen dili ile başlayan eleştiri suçlayıcı olurken ben dili ile kurulan ifadeler hem düşündürür hem bilgilendirir. Bir hitap kullanacak olsa, direk şahsa yönelmeden(isim vermeden), bazıları v.b. genellemeler yapmıştır. Böyle genel ifadelerden herkes payına düşeni alır. Sen diyerek şahsı muhatap almak yerine, davranışa vurgu yaparak, bu tavrın yerine daha iyisinin(veya iyilerinin) neler olabileceğini ifade etmek esası oluşturur. İfadelerin genel ve esnek olması, sen dilinden korunması hem ilişkinin, hem de mesajın korunmasını sağlar.
İlişkiye yatırım olan eleştiri
Günümüzde kullanılan haliyle eleştiri ne yazıkki ilişki için yatırım değil, sorun olmaktadır. Oysaki eleştiri iletişime katkı sağlıyorsa ahlakına uygun yapımıştır, ilişkiye zarar veren bir eleştirinin ahlakından bahsedilemez. Ahlakına uygun yapılan eleştiri; muhatabının gelişimine katkı sağlayan, ilkeli davranmaya yönelten, kişiliği koruyan geliştiren, yararlı davranış değişikliği sağlayan, v.b. etkileriyle hem kişiye hem de ilişkiye yatırımdır.
Eleştiri yaparken;
Eleştirinizin iyi niyetini tespit edin, bu sayede olumsuz durumu hem kendi hem de muhatabınızın lehine çevirme imkânına sahip olun.
Eleştirinizi neye yönelttiğinize dikkat edin. Kişilik bozukluğuna, bir hayrın engellenmesine, bir yeteneğin ortaya çıkmasına, v.b. engel olacak bir ifade kuracaksanız, susmayı tercih edin.
Eleştiriniz mutlaka çözüm içermeli, alternatifler sunmalı. Seçeneklerin güvenilir kaynaklara dayandırılması daha da etkili olacaktır. Önder insanardan, tecrübelerinizden, okuduğunuz kitaplardan, dinlediğiniz eğitimlerden, v.b. kaynaklarla alternatiflerinizi destekleyin.
Eleştiri yaparken mutlaka sen dilinden sakının. Sen ile başlayan eleştiri suçlayıcı bir uslup içerir ve karşı tarafın savunma yapmasına neden olur. Muhatabınız savunmaya başlamışsa, mesajınız ulaşmamış demektir.
Eleştirilerinizi, kendi veya toplumun değer yargılarına göre değil ilkeye göre yapın. Hangi konuda olacaksa eleştiriniz öncelikle o kunuya ait ilkeleri anımsamaya çalışın.
http://www.azerievi.com/elestiri-ahlaki-t18005.html?t=18005
