Şimdi rubâîde kullanılan aruz veznini kısaca gözden geçirelim. Rubâî aruzun "hazrec bahri" denen vezniyle yazılır veya söylenir. Bu bahrin "Mefûlü" tef'ilesi (kalıbı) ile başlayanlara Ahreb vezinleri, gene bu bahrin "Mef û lün" tef'ilesi ile başlayanlara Ahrem vezinleri denir. Ses uzatma ve kısaltmalrından doğan çok küçük vezin değişiklikleri ile rubâînin 12'si ahreb ve 12' si ahrem vezinlerinde olmak üzere 24 vezni olduğu kabul edilir. Miladi 13. asır başlarında İran'da yaşayan Şems-i Kays, Farisi şiir kurallarını açıklayan klasik eserinde rubâînin kurallarını da ortaya koymuştur. Kısa veya açık heceyi ( * ) ile uzub veya kapalı heceyi (-) ile işaret ederek, en çok kullanılan 4 ahreb vezni ile 2 ahrem veznini aşağıda göstermiş bulunuyoruz.
Ahreb Vezinleri,
Mef û lü - me fâ i lün - me fâ î lün - fâ
- - * / * - * - / * - - - / -
Mef û lü - me fâ i lün - me fâ î lü - fe ûl
- - * / * - * - / * - - * / * -
Mef û lü - me fâ î lü - me fâ î lün - fâ
- - * / * - - * / * - - - / -
Mef û lü - me fâ î lü - me fâ î lü - fe ûl
- - * / * - - * / * - - * / * -
İkinci ve dördüncü sıradaki vezinlerde son (feûl) tefilesi (fâ) da olabilmektedir.
Mevlâna'dan Rubâiler - Hamza Tanyaş 1998
a) Ahrem
1. Mef'ûlün fâilün mefaîlün fâ'
2. Mef'ûlün mef'ûlü mefâîlün fâ'
3. Mef'ûlün fâilün mefâîlün fa'l
4. Mef'ûlün mef'ûlün mef'ûlün fâ'
5. Mef'ûlün mef'ûlün mef'ûlün fâ'
6. Mef'ûlün fâilün mefâîlün fâ'
7. Mef'ûlün mef'ûlü mefâîlü fâûl
8. Mef'ûlün mef'ûlün mefâîlün fa'
9. Mef'ûlün mef'ûlün mef'ûlü fâ'l
10.Mef'ûlün mef'ûlü mefâîlü fâ'l
11.Mef'ûlün fâilün mefâîlü faûl
12.Mef'ûlün mef'ûlün mef'ûlü faûl
Ahreb
1. Mef'ûlü mefâilün mefâîlün fâ'
2. Mef'ûlü mefâîlü mefâîlün fâ'
3. Mef'ûlü mefâîlün mef'ûlü fa'ûl
4. Mef'ûlü mefâîlün mef'ûlün fâ'
5. Mef'ûlü mefâîlün mef'ûlü fâ'l
6. Mef'ûlü mefâîlü mefâîlü faûl
7. Mef'ûlü mefâilün mefâîlü fâûl
8. Mef'ûlü mefâilün mefâîlü fa'l
9. Mef'ûlü mefâilün mefâîlün fâ'
10.Mef'ûlü mefâîlü mefâilün fâ'
11.Mef'ûlü mefâîlü mefâilün fa'l
12.Mef'ûlü mefâîlün mef'ûlün fâ'
Asaf Halet Çelebi - Seçme Rubâiler sh.15-16
Açık / kısa heceler ( . ) ( v ) Kapalı / uzun heceler ( - )
1.Açık / kısa heceler :
1. Ünlülerle biten hecelerdir.2. Bu heceler aruz incelemesinde ( . ) ve ( v ) işaretleriyle gösterilir.3. Açık - kısa hecelerin ses değerleri "yarım" kabul edilir.
2. Kapalı / uzun heceler: Tam ses değeri taşıyan hecelerdir.
1. Ünsüzlerle ve dilimize Arapça ve Farsça'dan geçmiş uzun ünlüler (â, î, û )'le biten hecelerdir.2. Bu heceler aruz incelemesinde (-) işaretiyle gösterilir.3. Kapalı- uzun hecelerin ses değeri "tam"dır.
Not 1: Arapça ve gelme Farsça'dan gelme uzun ünlülerle kurulan ( âb, ûl.) gibi iki sesli hecelerle; ( rûy, rûy, cûy.) gibi üç sesliler yerine göre, aruzda bir buçuk hece değerinde tutulur ve (- . ) işaretiyle gösterilir. Yine bu dillerden gelen iki ünsüz bitişik düzende olan (aşk, ahd.) gibi heceler de, yerine göre bir buçuk hece değerinde kabul edilir.
Not 2: dize sonundaki bütün heceler uzun - kapalı ( - ) hece kabul edilir. Yani dize sonundaki ses ister uzun ister kısa olsun, mutlaka uzundur.
